Σάββατο, Μαΐου 23, 2015

Η ΙΑΤΡΙΚΗ- Ο Λόγος και η Τέχνη σε καιρούς χαλεπούς

Η ΙΑΤΡΙΚΗ

Ο Λόγος και η Τέχνη (ειδικά το θέατρο)

σε καιρούς χαλεπούς



Τούλας Μπούτου 
 Ιατρού – λογοτέχνιδος 
http://aristeaboutou.webnode.gr/


Η

πατρίδα μας διανύει μια από τις δυσκολότερες καμπές στην ιστορία της. Όχι μόνο στον οικονομικό τομέα – που έχει πληγεί δραματικά – αλλά και σε κοινωνική παρακμή, έκπτωση ηθικών και πνευματικών αξιών. Χαλάρωση ηθών. Μια κάμψη πολλών κατακτημένων και δεδομένων πνευματικών και υλικών αγαθών. Κι ας υπάρχει μια παντοδύναμη τεχνολογία που εκτοξεύει καθημερινά και κάτι νέο, μια κατάκτηση που συμβάλλει στην βελτίωση της ποιότητας της καθημερινής ζωής.

Η υψηλή τεχνολογία, έχει πει ο Ronstand, προσπαθεί να μάς κάνει θεούς προτού αξιωθούμε να γίνουμε άνθρωποι.

Τι νομίζει ο Αϊνστάιν για την εποχή μας; Πληθωρισμός μέσων και έλλειμμα σκοπών.

Και ο Ζισκάρ ντ’ Εσταίν: Πρέπει να εξανθρωπίσουμε τη μηχανή και όχι να ρομποτοποιήσουμε τον άνθρωπο.

Κι όμως, δυστυχώς, συνεχίζουμε να ρομποτοποιούμε όλο και περισσότερο τον άνθρωπο. Σε βάρος της ψυχικής, πνευματικής ευαισθησίας. Τον άνθρωπο που είναι θύτης και θύμα της ίδιας του της ζωής. Αυτό το ανώτερο διανοητικό πλάσμα πάνω στη Γη, το μόνο – τουλάχιστον πάνω στο δικό μας πλανήτη – γιατί τώρα πια μπορούμε να βλέπουμε και να φανταζόμαστε πολύ πιο κοντά την πιθανότητα να συναντηθούμε σε κάποια όχι πολύ μακρινή στιγμή του μέλλοντος και με άλλες ζωές, με άλλα είδη πλασμάτων από άλλους πλανήτες. Τώρα όμως, εδώ, είμαστε οι μόνοι που διαθέτουμε ικανότητα του ‘όμιλείν’, της λεκτικής επικοινωνίας.

Άλλο κορυφαίο γνώρισμα του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι η φαντασία. Η νηπιακή φαντασία των ανθρώπων τρεφόταν από τη γύρω Φύση και τα φυσικά φαινόμενα. Τα βουνά, τα νερά με τις θάλασσες και τις λίμνες, το φως της Σελήνης όπου μέσα του έβλεπαν υπερφυσικά όντα να χορεύουν. Αυτή η Φαντασία τροφοδότησε και την ανάγκη για την Ιατρική, δηλαδή την πάλη κατά του ανθρώπινου πόνου που ήταν από την πρώτη στιγμή της γέννησης ο αχώριστος σύντροφός του. Και η Ιατρική επιστήμη που γεννήθηκε σαν επιταγή για την καταπολέμησή του. Ο Ήλιος, ο ηλιάτορας όπως τον λέει ο Ποιητής, χορηγός Υγείας και ταυτισμένος με τον Απόλλωνα. Ύμνοι παρακλητικοί, ύμνοι για θεραπευτικές επικλήσεις συνοδεύουν την προσευχή προς την Ανώτατη Δύναμη. Τον Θεό.

Η Ιατρική, - όπως η Μουσική και η Εικαστική Τέχνη, από όλες τις τέχνες – διαθέτει τη μοναδικότητα μιας παγκόσμιας γλώσσας. Που μπορεί να γίνεται νοητή και παραδεκτή σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου από οποιοδήποτε είδος πληθυσμού.

Ταυτίζουμε την Ιατρική με την Τέχνη γιατί από την αρχαιότητα πίστευαν πως ο κορυφαίος ιατρός Ασκληπιός – κάτι μεταξύ μύθου και πραγματικότητας – ήταν γιος του θεού Απόλλωνα και της νύμφης Κορωνίδας και ο Απόλλων εκτός από μουσηγέτης ήταν και γιατρός των Ολύμπιων θεών.

Ήταν μια αλληλουχία: Νόσος = ανάγκη της Ιατρικής για ίαση = Επίκληση σε ανώτερες δυνάμεις για βοήθεια = φαντασία, ύμνοι και ποίηση. Ο Ορφέας, περιβόητος κιθαρωδός ποιητής – ήταν και ιατρός «Νόσων τα ιάματα και τρόπους θείους ανακαλύψας». Ήταν μυθικός ψάλτης, μέγας ιεροφάντης των υψηλών μυστηρίων και ο πρώτος που ασχολήθηκε με Φιλοσοφία. Και τα Ομηρικά Έπη (3.000 πριν) υπήρξαν ο πρώτος αληθινός ποιητικός λόγος που γεννήθηκε εδώ, στη δική μας χώρα σαν μια μεγαλειώδης κατάκτηση του Λόγου.

Πριν κάνουμε ένα μεγάλο άλμα από την εποχή του Ασκληπιού και των Ομηρικών Επών – θα πρέπει να πούμε πως βασικά ο Άνθρωπος  υπήρξε πάντα ο ίδιος μπροστά στον Πόνο, τον Έρωτα και το Θάνατο. Και πως αυτές ήταν οι έννοιες που γύρω τους πάντα γυρνούσε η ζωή. Παρά τις χιλιετίες που πέρασαν και δυστυχώς οι πόλεμοι εξακολουθούν. Ο Πόλεμος, αυτή η μοναδική ανθρώπινη ιδιότητα που κανένα άλλο ζώο του πλανήτη δεν κατέχει, δηλαδή το να σκοτώνει πλάσμα από το είδος του, χωρίς κίνητρο όπως είναι η υπέρτατη ανάγκη την της αυτοσυντήρησής του, πάντα υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει.

Έτσι και σήμερα, ο φόβος για κάποια γενικότερη σύρραξη υποβόσκει  αλλά και χωρίς αυτήν, οι διαρκείς πόλεμοι σε πάρα πολλές γωνιές της Γης εξακολουθούν να στοιχίζουν σε αίμα και ευτυχία.

Η Ιατρική πολλά… «οφείλει» - εντός εισαγωγικών - στους πολέμους. Τον Α’ και τον Β’ αφού η πληθώρα των τραυματιών δημιούργησε την ανάγκη ύπαρξης καινούργιων ειδικοτήτων της Ιατρικής, όπως για παράδειγμα η δική μου ειδικότητα, της Αναισθησιολογίας που μάλιστα στην Ελλάδα έφτασε πολύ αργότερα από άλλες ειδικότητες της χειρουργικής. Όμως κυρίως για τις απαιτήσεις της Χειρουργικής που δεν θα μπορούσε να προχωρήσει αφού οι επεμβάσεις θώρακος, καρδιάς, μεταμοσχεύσεων κ.α. δεν θα ήταν δυνατές χωρίς την επιτακτική ανάγκη της παρουσίας της.

Φυσικά τον πρώτο λόγο έχει η ιατρική πράξη, το πλησίασμα, βοήθεια και συμπαράσταση από τον γιατρό στον πάσχοντα. Αυτό το ανεκτίμητο δόσιμο από άνθρωπο σε άνθρωπο. Όμως εδώ θα επισημάνουμε αυτή την σκιά που έχει σκοτεινιάσει τις ανθρώπινες σχέσεις. Αυτό που ήδη επισημαίναμε σαν έκπτωση των ηθικών και πνευματικών αξιών. Η οικογένεια, που είναι από τα τελευταία της προπύργια στη χώρα μας – έχει πολλά δείγματα αποδιοργάνωσης. Αυτό το δέσιμο γονιών – παιδιών, η οικογενειακή σύναξη γύρω από το τραπέζι ακόμα και το καθημερινό, έχει πληγεί βαθιά, καταλυτικά. Οι γάμοι διαλύονται όπως στα κινηματογραφικά έργα, τόσο αναίτια και γρήγορα και ας αφήνουν πίσω οπωσδήποτε τραυματισμένα ψυχικά παιδιά. Ο έρωτας έχει πάρει μια επιπόλαια, τελείως επιδερμική μορφή, άκουσα πριν από καιρό από παιδιά, εφήβους, την έκφραση «πάμε για φάση», δηλαδή, έτσι, σαν μέρος ενός κοινωνικού παιχνιδιού την ξαφνική ερωτική συνεύρεση, εκείνη την ώρα, χωρίς να προϋπάρχει καμιά προηγούμενη ερωτική προϋπόθεση. Και στη συνέχεια να ξαναγυρίζουν στην παρέα σα να μην συνέβη τίποτα. Πώς λοιπόν μπορεί να στεριώσει μια σχέση στοργής, αγάπης, εκτίμησης; Πώς να διατηρηθεί ένας μακροχρόνιος δεσμός ή γάμος;

Όμως και τι κρατούν στη μνήμη και την κρίση τους τα παιδιά από αυτά που διδάσκονται βλέποντας τηλεόραση; Προ ημερών «έπαιρνε μαθήματα» ένα 12χρονο παιδί από κάποια ταινία όπου πρωταγωνιστώντας είχε σκοτώσει όλους τους δικούς του, ακόμα και τη μικρή του αδελφούλα.

Παιδικό θέατρο, ναι, και σ’αυτό! Και ακούγοντας ή διαβάζοντας βιβλία; Θυμάμαι τον μικρό της οικογένειάς μας, θάταν 10 – 11 ετών που ξεφυλλίζοντας ένα βιβλίο σεξουαλικής αγωγής που του είχαν χορηγήσει από το σχολείο για να διαπαιδαγωγηθεί, να ρωτά τη μητέρα του: «Μαμά, εγώ γιατί δεν νιώθω να με τραβάνε σαν μαγνήτη όταν βλέπω νέες κοπέλες;»

Και θα αναφερθώ επίσης σε πολύ γνωστό συγγραφέα που γράφοντας για την… δική της Κοκκινοσκουφίτσα και απευθυνόμενη σε μικρά παιδιά είπε: «Εγώ θέλω να μαθαίνουν τα παιδιά τη ζωή όπως είναι. Αληθινή! Ο λύκος είναι πολύ καλός και όταν ένα παιδί συναντά κάποιον στο δρόμο με τη μορφή ανθρώπου που το καλεί να πάει μαζί του κάπου, να πάει! Να μάθει τι θα πει ζωή! Όχι να του μεταδίδουμε φόβο!»

Η Τέχνη παίζει και σήμερα μέσα σ’αυτήν την απαράδεκτη κοινωνία, το σημαντικό της ρόλο. Αναφέρει η θεατρολόγος Θάλεια Μαντίκα σε άρθρο της: «Οι τέχνες ανθούν σε περιόδους κρίσης. Σε εποχές περικοπών, οικονομικών προνομίων, κοινωνικής και ιδεολογικής σήψης και παρακμής. Κάθε μορφής τέχνη, ειδικά όμως της μουσικής και του θεάτρου, οφείλουν να μεγαλουργήσουν. Να εμπνεύσουν και να δημιουργήσουν δρόμους έκφρασης».

Τον τελευταίο λοιπόν αυτόν καιρό παρατηρούμε μια άνθηση των Θεατρικών Δρωμένων. Ο άνθρωπος, παρ’όλα αυτά τα δυσβάσταχτα προβλήματά του και κουβαλώντας τα μαζί του, γεμίζει τις θεατρικές αίθουσες, γυρεύοντας ανακούφιση, κάποια παρηγοριά. Μια ταύτιση ή μιαν απάντηση στα αναπάντητα ερωτήματα που τον κατακλύζουν και που ίσως τα βρει εδώ παροδικά, στην επαφή του με τη θεατρική τέχνη.

Το θέατρο ξεκινά από τα προϊστορικά χρόνια. Από το πρώτο ερώτημα που ο προϊστορικός άνθρωπος έθεσε για τον ίδιο του τον εαυτό. Ποιος είμαι; Από πού έρχομαι; Που βαδίζω; Αυτή η αναζήτηση της προέλευσης, αυτή η αγωνία για την πορεία μέσα στη ζωή και για το όποιο τέλος αυτής της πορείας μπορεί να βρει κάποια απάντηση μέσα στη φαντασία του και με την προσπάθεια της αναπαραγωγής της σκέψης του μέσα στα Θεατρικά Δρώμενα.

Θέατρο –από το ρήμα θεώμαι. Σημαίνει αυτό που παρίσταται. Ο τραγικός ποιητής Θέσπις, από τον  Αττικό δήμο Ικαρία (τον σημερινό Διόνυσο) έζησε τον 6ο π.Χ. αιώνα και η μνεία σ’αυτόν αποτελεί το πρώτο συγκεκριμένο ορόσημο στην Ευρωπαϊκή και θεατρική ιστορία, λέγεται πως αυτός έκανε τις μεταρρυθμίσεις στο θέατρο, χρησιμοποιώντας προσωπεία, τους κοθόρνους, κλπ. Λέγεται επίσης πως περιόδευε με το θίασό του πάνω στο άρμα με το όνομά του δίδοντας παραστάσεις σε διάφορους χώρους.

Στην κατοπινή ιστορία, το θέατρο εθεωρείτο μόνο ένα είδος ποιητικό, μέχρι και τη ρομαντική εποχή: Σκηνική παράσταση, όμως γρήγορα γίνεται η μετατροπή ενός γραπτού κειμένου σε αληθοφανή πράξη. Το θέατρο στηρίζεται στο διάλογο, αυτός είναι το βασικό του στοιχείο. Στο θέατρο συμπάσχουμε, σαν θεατές που είμαστε, με τα παθήματα, με τη ζωή του καλλιτέχνη κι έτσι καλλιεργούνται συναισθήματα συμπάθειας, αντιπάθειας, ακόμα και αγάπης. Ο ελεύθερος διάλογος, προϋποθέτει Δημοκρατία. Όταν όμως αυτή βάλλεται ή έχει εκλείψει τελείως, είναι πολύ ευπρόσδεκτες από το θεατή οι «νύξεις», οι «ατάκες» όπως λέγονται θεατρικά οι διάφορες παρεμβολές στο κείμενο του συγγραφέα, που μπαίνουν από τον ηθοποιό για να θυμίζουν την οδυνηρή απουσία αυτής της ελευθερίας στην έκφραση. Ν’ αναπτερώνουν το ηθικό των θεατών. Να τονώνουν την ελπίδα πως γρήγορα θα υπάρξει κάποια «αλλαγή» στο απαράδεκτο «σήμερα».

Είναι γνωστό πόσο το θέατρο – ειδικά η Επιθεώρηση που είναι από τα δυσκολότερα είδη θεάτρου γιατί πρέπει να κρατά συνεχώς την πνευματική σπίθα, τον Λόγο ζωντανό και ανανεούμενο, το ενδιαφέρον του κοινού πάντα σε εγρήγορση, την σπινθηροβόλα ‘ατάκα’ σε κάθε στιγμή του έργου παρούσα. Η επιθεώρηση, με τον παιχνιδιάρικο λόγο, τα έξυπνα υπονοούμενα, βαλμένα με ιδιαίτερη τέχνη για να μην προκαλούν την οργή του κατακτητή – έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην εποχή της Ιταλογερμανικής Κατοχής της πατρίδας μας στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Άνθιζαν τότε στο θέατρο οι επιθεωρήσεις που διαδέχονταν η μια την άλλη, για να μπορούν να χαμογελούν οι καταπονημένοι πολλαπλώς άνθρωποι. Οι πατριωτικοί αλληγορικοί στίχοι που διάνθιζαν με τα τραγούδια τα θεατρικά κείμενα, έμειναν ανεξίτηλοι στο χρόνο.

Τον τελευταίο καιρό συνηθίζεται ιδιαίτερα ένα είδος θεατρικής φόρμας. Να «θεατροποιούνται» έργα πολύ ή λιγότερο γνωστών, πνευματικών ανθρώπων. Διηγήματα, μυθιστορήματα και ποιήματα, ή ακόμη και ώρες από τη ζωή τους, παίρνουν από το συγγραφέα θεατρική μορφή, δημιουργείται διάλογος, ροή του έργου, ιδωμένου από μια άλλη οπτική γωνία. Βέβαια, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η παρέμβαση του ξένου νέου δημιουργού είναι ασεβής, αποτυχημένη. Αγγίζει τη βεβήλωση ενός έργου κάποιου καταξιωμένου δημιουργού, ο οποίος όμως δεν υπάρχει στη ζωή για να διαμαρτυρηθεί καταλλήλως και να γλιτώσει την κακοποίηση του έργου του. Και έτσι παρουσιάζεται στη σκηνή σε μια τελείως απαράδεκτη φόρμα. Προσωπικά δεν μπορώ να συγχωρήσω την κακοποίηση αρχαίων τραγωδιών με το δικαιολογητικό «παραλλαγή» και «διασκευή».

Στη «θεατρική οικογένεια» ευρύτερα, ανήκει και η Δραματοθεραπεία. Αυτή είναι μια ολιστική μορφή ψυχοθεραπείας  και χρησιμοποιεί για το έργο της όλες τις τέχνες και κυρίως τις τεχνικές του θεάτρου. Στηρίζεται στην ανάγκη για δημιουργικό τρόπο επικοινωνίας, με την πρόθεση να αλλάξουμε ρόλους με τους οποίους δεν συμβιβαστήκαμε στη ζωή μας. Επίσης στηρίζεται στη διάθεση να εξερευνήσουμε κάποιες αθέατες πλευρές μας και να μοιραστούμε με τους άλλους αυτά που επιθυμούμε ή να τα απεμπολήσουμε. Κι εδώ αυτός ο συνδυασμός – της ιατρικής γνώσης με την ευλογία της τέχνης του θεάτρου - μπορεί να βοηθήσει θετικά στην ψυχική ανάταση και ανακούφιση του καταπιεζομένου ανθρώπου. Αυτό αποδεικνύει γι άλλη μια φορά πόσο Ιατρική και Τέχνη ήταν  πάντα κοντά. Γι’αυτό και ο Απόλλων ήταν «ιητρός» και συνάμα «μουσηγέτης θεός».

Όσο για την κορυφαία έκφραση Τέχνης που για μένα είναι η Ποίηση, αυτή βέβαια θα είναι πάντα το αποτύπωμα της αιωνιότητας στα καθημερινά μας βήματα και επένδυση μαγείας στην χειροπιαστή μας πεζότητα.

Θα είναι επίσης πολλές φορές και μια κραυγή διαμαρτυρίας στα αδιέξοδα.

Κι εδώ ας θυμηθούμε τον προφήτη – ποιητή μας Κωστή Παλαμά που λες και μάντευε μεταξύ άλλων κι αυτή την τρομερή εποχή για τον κόσμο και ειδικά για τη χώρα μας.

Κι αναφέρει σε κάποιες στροφές από το αθάνατο έργο του Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου:



Και θα φύγεις κι απ' το σάπιο το κορμί,
ω Ψυχή παραδαρμένη από το κρίμα,
και δε θά' βρει το κορμί μια σπιθαμή
μες στη γη για να την κάμει μνήμα,
κι άθαφτο θα μείνει το ψοφίμι,
να το φάνε τα σκυλιά και τα ερπετά,
κι ο Καιρός μέσα στους γύρους του τη μνήμη
κάποιου σκέλεθρου πανάθλιου θα βαστά.
Όσο να σε λυπηθεί της αγάπης ο Θεός,
και να ξημερώσει μιαν αυγή,
και να σε καλέσει ο λυτρωμός,
ω Ψυχή παραδαρμένη από το κρίμα!
Και θ' ακούσεις τη φωνή του λυτρωτή,
θα γθυθείς της αμαρτίας το ντύμα,
και ξανά κυβερνημένη κι αλαφρή,
θα σαλέψεις σαν τη χλόη, σαν το πουλί,
σαν το κόρφο το γυναικείο,
σαν το κύμα,
και μην έχοντας πιο κάτου άλλο σκαλί
να κατρακυλήσεις πιο βαθιά
στου Κακού τη σκάλα,
για τ' ανέβασμα ξανά που σε καλεί
θα αιστανθείς να σου φυτρώσουν, ω χαρά!
Τα φτερά, τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα!